English
یکی از بزرگترین و مهم ترین جنبه های حیات بشر مقابله با قحطی و گرسنگی می باشد، و با توجه به جمعیت رو به رشد جهان تهیه غذای سالم یکی از دغدغه های مهم کشورهای جهان به شمار می آید. متاسفانه سالیانه میلیون ها تن مواد غذایی به دلایلی اعم از فعالیت میکروارگانیسم ها، فساد میکروبی و شیمیایی و فعالیت آنزیم ها و عوامل متاثر محیطی از بین می روند. در این میان برای جلوگیری از اتلاف این مواد، بسته بندی مواد غذایی نقش اصلی را در این میان دارد.
| بسته بندی چیست؟ روش های نوین آن چه هستند و چرا صنعت بسته بندی مهم شده است؟ در ادامه این نوشته به تمامی این موارد خواهیم پرداخت و با روش های مدرن بسته بندی آشنا می شویم… |
هدف از بسته بندی مواد غذایی افزایش زمان نگهداری مواد غذایی و جلوگیری از فساد و آسان شدن شرایط حمل و نقل می باشد. بسته بندی از اجزا لازم و ضروری یک محصول است که شناسایی و نگهداری را از تولید تا مصرف برعهده دارد. وظیفه اصلی بسته بندی محافظت از محصول است و همچنین بسته بندی باعث حفظ ویژگی های حسی و ظاهری و کیفیت مواد غذایی می شود و بیانگر اطلاعات ماده غذایی به مصرف کننده می باشد.
بسته بندی چیست؟
بسته بندی به معنی ظرف، محافظ یا سازوکاری است که سلامت کالای مورد نظر را در فاصله تولید تا مصرف حفظ نموده و آن را از ضربات، صدمات، لرزش و فشار و ارتعاش مصون نگه می دارد. از طرف دیگر بسته بندی سازوکاری است که ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را از یک طرف و تولید کننده و مصرف کننده را از طرف دیگر فراهم می سازد.
| بدین ترتیب بسته بندی نظام مرکبی است که هم وظیفه حفاظتی و هم وظیفه ارتباطی یا اطلاع رسانی را برعهده دارد. به همین جهت بسته بندی به عنوان یک رسانه یا طرق ایجاد ارتباط و اطلاع رسانی نیز مورد مطالعه قرار می گیرد. |
بسته بندی یک نظام است یعنی مجموعه هماهنگی از مواد، انرژی و ارزش افزوده است که یک پوشش حفاظتی در حد کفایت نباشد، کالا از نظر فیزیکی آسیب می بیند و اگر پوشش اطلاعاتی نادرست باشد، اعتماد خریدار از بین می رود. ساختار اطلاعاتی یا پوشش اطلاعاتی، دقت و ظرافت فوق العاده ای می طلبد، تخصص های گوناگونی را به کار می گیرد و در روح و روان و فکر و اندیشه مشتری رسوخ می کند. این پوشش به طور مستقیم از زمان تکنولوژی و فرهنگ تاثیر می پذیرد و مانند محتوای خود تاریخ انقضای را به یدک می کشد. به همین دلیل است که کالاها، هر چند مدت یکبار، تغییر تکنولوژی ساخت یا کشف رنگ های جدید یا کشف مواد جدید بسته بندی، تغییر می یابد و دگرگون می شود.
| بسته بندی های با کیفیت، محصولات زیبادانه را اینجا ببینید. |
بسته بندی در صنعت مواد غذایی
در تعاریف بسته بندی مواد غذایی، می توان به بسته بندی اولیه، ثانویه و ثالثیه اشاره نمود. بسته بندی اولیه شامل موادی می باشد که در تماس مستقیم با ماده غذایی است. نقش این مواد مراقبت و محافظت و نگهداری ماده غذایی است. بسته بندی ثانویه برای محافظت فیزیکی از محصول استفاده می شود این بسته بندی می تواند یک جعبه محافظ دار یا کیسه پلاستیکی در اطراف آن ماده غذایی باشد.
هم چنین می تواند شامل تعدادی از بسته های اولیه برای شرایط حمل و نقل آسان تر و توزیع و نگهداری محصول و محافظت از بسته بندی های اولیه در برابر صدمات و آسیب های فیزیکی می باشد. بسته بندی ثانویه شامل اطلاعات بسیار مهم از محصول درون
بسته ارائه می دهد. بسته بندی های سوم هم همراه با بسته بندی دوم در یک سیستم حمل و نقل همراه هستند هدف از استفاده از آن تسهیل حمل و نقل می باشد.
| صنایع غذایی زیبادانه، در استفاده از روش های بسته بندی مدرن مواد غذایی، موفق عمل کرده است و توانسته در این حوزه، رضایت کاربران خود را جلب کند. |
امروزه بسته بندی از یک تکنولوژی به ترکیب علم و هنر تبدیل شده و جای خود را در میان جامعه علمی باز کرده است. به گونه ای که بسته بندی محصولات کشاورزی و فراورده ها در کارخانجات یک ضرورت به شمار می آید و بخش های خاصی را در کارخانجات به خود اختصاص داده است. هم چنین توجه به محیط زیست امری ضروری است و این صنعت باید به گونه ای باشد که به محیط زیست و حیات بشر آسیبی وارد نکند.
بسته بندی مواد غذایی در طول تاریخ
اگر به تاریخ بسته بندی تا قبل از انقلاب صنعتی نگاه کنیم، نتیجه می گیریم که در فاصله زمانی طولانی، تحول مهم و چشمگیری در این زمینه رخ نداده است. ظهور انقلاب صنعتی تحولی عظیم در تولید کالا و تبادل آن ها ایجاد کرد. ظهور انرژی بخار، باعث شد که بشر به نیروی غیر انسانی دست یابد و تحول در اندیشه او منجر به کاربرد علوم و فنون جدید شد. انرژی حرارتی آب را بخار و بخار فشرده چرخه صنعت را به گردش درآورد. و نظام تولید کالا توانست با شتابی بالا اطراف خود را انباشته از کالا کند.
وضعیت بسته بندی در کشور ایران در سطح بسیار ابتدائی بوده و اغلب محصولات در گونی و یا صندوق ارائه می شود که متاسفانه با تقلب در این نوع بسته بندی ها (مثلا روی بسته ها محصول با کیفیت و در زیر آن محصول بی کیفیت است) اعتبار زیر سوال می رود.
تا آن جا که به علت عدم بسته بندی مناسب و ارائه محصول تقلبی در کشور هند، مصرف کنندگان حاضر به خرید محصولات این کشور نبوده و یا در کشور ما، محصولاتی چون زعفران که بهترین زعفران دنیاست و یا کشمش و بسیاری از محصولات دیگر از کشور خارج شده و در آنجا با بسته بندی لوکس در نام هایی به جز ایران به سایر کشور ها ارائه می شود و متاسفانه ضرر هنگفتی از این طریق به کشور وارد آمده است.
ویژگی های سیستم بسته بندی با کیفیت
سیستم بسته بندی به صورت مجموعه ای با دو پوشش درآمد: یکی حفاظتی و دیگری ارتباطی که هر دو نقش مهمی در طراحی سیستم های بسته بندی داشتند. از ترکیب این دو پوشش، یک سیستم بسته بندی به وجود می آید.
- پوشش اول: پوشش حفاظتی: پوشش حفاظتی به این گونه است که از نفوذ و تاثیر عناصر مخرب به محصول جلوگیری می کند و باعث قطع ارتباط کالا با جهان می شود.
- پوشش دوم: پوشش ارتباطی: پوشش دوم به این صورت است که باعث ارتباط کالا با جهان خارج می شود.
بعضی از محصولات غذایی تحت تاثیر آلاینده های محیطی قرار می گیرند و باید از جهان بیرون دور نگه داشته شوند و این در حالی است که پوشش دوم این اطلاعات را به خارج انتقال می دهد و در اختیار مصرف کننده قرار می دهد. این پوشش حفاظتی با عوامل فیزیکی، شیمیایی، حمل و نقل و… مقابله می کند و مانع آسیب رسیدن به کالا می شود و پوشش ارتباطی آن باید به گونه ای باشد که با علوم جامعه شناسی و روان شناسی برای مواردی چون رقابت تجاری در زمینه اقتصاد هماهنگ باشد و نیاز مصرف کنندگان را رفع کند.
| به همین دلیل سیستم بسته بندی بدون توجه به موارد ذکر شده سیستم کامل نبوده و موفق نخواهد شد تا اهداف و وظایف خود را به پایان برساند. |
لازم به ذکر است که سیستم بسته بندی از شرایط اقتصادی-سیاسی و فرهنگی جوامع تاثیر می پذیرد. به عنوان مثال رقابت بین تولید کننده ها و بازرگان ها باعث شده که علم هنر نیز به این صنعت راه پیدا کند و علم هنر به خوبی توانسته مفهوم جذابیت را اضافه کند و دنیایی بسیارمتنوع تر را در پیش روی ما قرار دهد.
استقلال صنعت بسته بندی
مستقل شدن این صنعت زمانی آغاز شد که رقابت زیاد و استفاده از علوم دیگر در این سیستم رواج پیدا کرد. این باعث شد که مواد غذایی را بتوانیم به کمک فرآیند های گوناگون و متنوع بسته بندی کنیم و مقدار قابل توجهی از مواد غذایی که تا قبل از این پدیده فاسد میشد، به کمک این صنعت قابل استفاده شود. این فرایند باعث تاثیر مفید صنعت بسته بندی بر صنایع دیگر شد به ویژه کشاورزی.
هدف اولیه بسته بندی محصولات حفاظت در مقابل صدمات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است. اهداف دیگر بسته بندی محصولات می تواند یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
- سهولت در مبادله محصول در بازار و هم چنین در اندازه گیری آن
- کاهش ضایعات یا پیش گیری از تماس تمام محصولات با یکدیگر
- ایجاد جاذبه برای خرید
- فشرده کردن بعضی از محصولات با وزن حجمی کم
- سهولت در حمل و کاهش هزینه های مربوطه
بسته بندی حبوبات و محصولات کشاورزی
مواد بسته بندی در سال های اخیر تنوع زیادی یافته است. اغلب پیشرفت های اخیر به دلیل جذبه بیشتر محصول نزد مشتریان صورت پذیرفته است. مصالح بسته بندی ممکن است از تولید کننده تا مصرف کننده چندین بار تغییر کند. به طور کلی مصالح بسته بندی برای محصولات کشاورزی باید شرایط ذیل را داشته باشد:
- متناسب با نوع محصول و وضعیت حمل و نقل باشد به نحوی که قدرت نگه داری و مقاومت لازم برای جلوگیری از ضایعات ناشی از شکستگی و له شدگی را داشته باشد.
- جذاب باشد تا هدف فروش بازاریابی را امکان پذیر کند.
- از نظر وزن وحجم مناسب نظر مصرف کننده باشد.هم چنین حتی المقدور از مواد مصرفی سبک باشد تا از افزایش هزینه حمل جلوگیری کند.
- فاقد فعل و انفعالات شیمیایی به ویژه در مجاورت محصول باشد.
- ارزان و بادوام باشد تا انگیزه اقتصادی در به کارگیری آن وجود داشته باشد.
- متناسب با وضع حمل و نقل بوده و قدرت حمل محصول را داشته باشد.
- دارای تهویه مناسب بوده و از آسیب رسیدن و خشک شدن محصول جلوگیری کند.
- پاکیزه بوده و شست و شوی آن امکان پذیر باشد.
- مشبک، زیبا، ارزان و بازار پسند باشد.
- متناسب با نوع آسیب پذیری محصول بوده و از وارد آمدن ضربه های مکانیکی،عوامل شیمیایی و بیولوژیکی
جلوگیری کند.
| برای مشاهده بسته بندی حبوبات زیبادانه کلیک کنید. |
بسته بندی مواد غذایی گامی در جهت آماده ساختن محصولات برای مصرف
تبدیل یک محصول کشاورزی به منظور جور کردن آن با نیاز و سلیقه مصرف کنندگان را می توان تحت اصطلاح آماده ساختن محصولات برای مصرف تعریف کرد. اغلب محصولات مزرعه کشاورزی پیش از این که آماده برای تحویل به خریدار شوند، دستخوش تغییرات و تبدیلات قابل توجهی می گردند. برخی از محصولات مانند حبوبات، نیشکر و احشام نمی توانند بدون تغییر و تبدیل مورد استفاده قرار گیرند.
محصولات کشاورزی بر اساس اندازه، شکل، بو، مزه، طعم، میزان رسیده بودن، طول الیاف و یا هر مشخصه آشکار دیگری که بر ارزش بازاری محصوی تاثیر می گذارد، درجه بندی می شوند. درجه بندی به مصرف کننده این اجازه را می دهد که بهترین نوع محصول را با توجه به مصرف خود برگزینند. منظور از درجه بندی آن است که محصولات با توجه به کیفیت آن و متناسب با تقاضاهای بازار در گروه های مختلف تقسیم و هر گروه را مشخص نمایند. این عمل در قیمت کالا موثر است.
| با توجه به آن که استاندارد کردن نیز عبارتست از تعیین مشخصات و قواعدی که کالا باید به موجب آن مشخصات و قواعد تهیه گردند. درجه بندی مربوط به طبقه بندی کالا با توجه به استاندارد کردن آن ها می باشد. |
عوامل موثر در سیستم بسته بندی مواد غذایی
امروزه صنایع بسته بندی به یک فناوری قوی تبدیل شده است. با توجه به آنچه ذکر شده است 3 عامل مهم در سیستم بسته بندی قابل بررسی است:
- زمینه اقتصادی: در هنگام تولید یک بسته باید تمام جوانب اقتصادی را در نظر گرفت و قیمت بسته با قیمت محصول متناسب و منطقی باشد، مواد اولیه و مقدار دور ریزی حداقل بوده و کم ترین آسیب را به محیط زیست وارد کند و فضای کمی را اشغال کند و در نهایت به راحتی قابلیت تولید انبوه آن را داشته باشیم.
- زمینه کاربردی: محافظت و مراقبت از محصول وظیفه اصلی بسته بندی است و از هر جنسی که هست باید به خوبی از کالا محافظت کند.
- زمینه تبلیغاتی: طراح بسته بندی محصول باید به خوبی محصول را بشناسد و قبل از شروع طراحی در این زمینه تحقیقات
جامعی را انجام دهد. در سیستم بسته بندی گرچه محتوا همان کالا است اما یک سیستم بسته بندبی مناسب باید بتواند محتوای آن را به خوبی برای دیگران بیان کند. بدیهی است که بین کالا و بسته بندی آن باید اطلاعات استواری وجود داشته باشد به بیان دیگر اطلاعات واسطه ای بین نمود و محتوا است به گونه ای هر نمود جلوه ای از محتوای درون است و تضاد و تناقض بین این دو باعث می شود تمام مفاهیم بسته بندی را بی فایده کند و اعتبار خریدار را پایین آورد.
نکات مهم در هنگام انتخاب بسته بندی مواد غذایی
در هنگام انتخاب بسته باید به چه نکاتی توجه کرد. هنگام انتخاب پوشش بسته بندی باید به یکسری از سوالات پاسخ داد که خود راه گشا انتخاب نوع بسته بندی است:
- محصول بسته بندی شده و بازار فروش آن (از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، فصلی، ذائقه و..)
- موانع مورد نیاز در این بسته بندی (به عنوان مثال ضد رطوبت و..)
- طبیعت محصولی که باید بسته بندی شود (جامد یا مایع بودن، فساد پذیری و…)
چگونه می توان به صورت مکرر یا مجدد از بسته ها استفاده کرد
سوالی که شاید پاسخ گویی به آن خالی از لطف نباشد، این است که چطور می توانیم از بسته بندی ها، استفاده مجدد کرد؟ برای این کار باید موارد زیر را در نظر بگیریم:
- اندازه مورد نیاز بسته بندی
- پیش بینی زمان در تغییر بسته بندی
- مقاومت بسته
- جذاب بودن بسته بندی برای مصرف کننده
- هزینه بسته
- شناخت رقبا
- استقبال مصرف کننده از این نوع بسته بندی
سایر فواید بسته بندی با کیفیت مواد غذایی
با کمک بسته بندی امکان خرید آگاهانه برای مصرف کننده وجود دارد:
- بسته بندی، محصول را معرفی می کند و محتویات آن را اعلام می کند. ارزش غذایی، زمان نگهداری را اعلام می کند و روش مصرف را آموزش می دهد.
- استفاده از مواد غذایی بسته بندی شده باعث سهولت و آسانی در مصرف می شود: در دنیای امروزی با تغییر شیوه زندگی و افزایش زنان شاغل، زمان تهیه غذا کوتاه تر شده و نیاز به مواد غذایی بسته بندی افزایش یافته است.
- استفاده از بسته بندی در بالا بردن استاندارد های زندگی نقش مهمی دارد: مردم کشور های پیشرفته به دلیل استفاده از فناوری بسته بندی کمتر از مردم بقیه کشور های دیگر غذای خود را دور می ریزند و از وقت آزاد خود بیشتر استفاده می کنند.
- بسته بندی کمک بزرگی به ایجاد شغل در کشور می کند: در کشور آمریکا تقریبا دو میلیون نفر در صنعت بسته بندی کار می کنند. با بسته بندی می توانیم حق انتخاب داشته باشیم.
- بسته بندی و محیط زیست: از نظر محیط زیست مواد بسته بندی نباید چندان پایدار بماند که آلودگی محیط زیست را در اثر تجمع آن ایجاد کند.
